“`html
Ozan Bingöl
2024 yılı Ocak-Aralık döneminde merkezi yönetim bütçesinde gerçekleşen giderler 10 trilyon 777 milyar TL, gelirler ise 8 trilyon 670,9 milyar TL olarak belirlendi. Budaylar, bu süre zarfında 2 trilyon 106,1 milyar TL’lik bir bütçe açığı ortaya çıktı ki bu da mali disiplin açısından önemli bir gösterge olan faiz dışı açık için 835,7 milyar TL’lik bir rakamı işaret ediyor.
Yılın sonunda tahmin edilen bütçe açığı 2 trilyon 651 milyar lira olarak öngörülmüşken, elde edilen sonuçlar bu rakamdan daha olumlu. Ancak, 2,1 trilyon TL’lik açık yine de dikkate değer bir boyutta. Faiz dışı açığın büyüklüğü, yüksek faiz giderlerinin sürdüğünün bir göstergesi.
Kasım ayı bütçe verileri açıklandığında, bütçe açığının hedeflerin altında olduğunu görmek bizi mutlu etmişti. Fakat durum böyle görünmüyor. Hazine, çeşitli ödemeleri yıl sonuna erteleyerek, 11 ay boyunca işler iyi gidiyormuş izlenimi oluşturmuş. Nihayetinde, bu ertelemeler Aralık ayında bütçeyi olumsuz etkileyerek, bir aylık bütçe açığını 829,2 milyar TL ile Cumhuriyet tarihindeki en yüksek seviyelerden birine çıkardı. Ayrıca, aynı dönemde faiz dışı açık da 753,9 milyar TL gibi başka bir rekor seviyeye ulaşmış durumda. Bir yıllık bütçe açığının %39,4’ü tek bir ayda gerçekleşmiş olması ise mali yönetim açısından sorunlu bir durumu işaret ediyor. Bu tür uygulamalar göz önüne alındığında, bazı giderlerin 2025 yılına kaydırılmadığına dair bir güvence de yok.
2024 yılı bütçe giderlerinin dağılımını aşağıdaki grafik göstermektedir. Bu yıl en büyük gider kalemi %35,9 ile cari transferler olarak kaydedildi. Cari transferler, hane halkına yapılan sosyal yardımlar, SGK’ya ödenen devlet yardımları, görev zararları, KÖİ’lere olan ödemeler gibi birçok kalemi kapsıyor ve bu alan, bütçede denetim ve şeffaflık açısından en az izlenen kalemler arasında yer alıyor.
İkinci en büyük harcama kaleminin ise personel giderleri olduğu görülüyor. Devletin yatırımlarını ifade eden sermaye giderleri ise yalnızca %8,8’de kalıyor. 2024 yılı boyunca yapılan 943,1 milyar TL’lik yatırım harcaması, faiz harcamasının sadece dörtte üçüne eşit.
Kaynak: HMB Bütçe Gerçekleşme Raporu 2024-Aralık
Son yıllarda hükümetin faize karşı muhalefeti oldukça sık dile getirildi.
Ancak, bütçedeki faiz giderlerinin artışı, bu söylemlerin aksine bir görüntü sergiliyor.
Örneğin, 2016 yılında 100 liralık vergi gelirinin 10,9 lirası faiz giderleri için harcanırken, 2024 yılına geldiğimizde bu oran %17,4’e yükselmiş durumda.
Başka bir deyişle, emekçinin, çiftçinin, sanayicinin ve esnafın ödediği vergilerin daha büyük bir kısmı, yatırım, üretim, sağlık ve eğitim gibi alanlar yerine faize gitmektedir.
Tablo 1: Vergi Gelirlerinden Faiz İçin Yapılan Ödemeler
|
Yıllar |
Vergi Gelirleri (1.000 TL) |
Faiz Giderleri (1.000 TL) |
Faiz Gideri/Vergi Gelirleri |
|
2016 |
459.001.741 |
50.246.537 |
10,9% |
|
2017 |
536.617.206 |
56.711.803 |
10,6% |
|
2018 |
621.536.356 |
73.961.212 |
11,9% |
|
2019 |
673.859.718 |
99.939.640 |
14,8% |
|
2020 |
833.250.502 |
133.962.309 |
16,1% |
|
2021 |
1.164.808.943 |
180.852.270 |
15,5% |
|
2022 |
2.353.285.988 |
310.903.200 |
13,2% |
|
2023 |
4.500.865.586 |
674.614.533 |
15,0% |
|
2024 |
7.304.863.055 |
1.270.455.341 |
17,4% |
Kaynak: HMB
Bütçenin gelir kaleminde pek fazla değişiklik yok. Dolaylı vergi ağırlıklı olan vergi yapısı benzer şekilde devam ediyor.
2024 yılında toplanan her 100 liralık verginin %51,7’si yalnızca ÖTV ve KDV’den elde edildi. Bazı vergilerde ise rekor artışlar gözlemlendi.
Tablo 2: 2024 Yılında Bir Önceki Yıla Göre Artış Rekoru Kıran Vergiler
|
Vergi/Ceza Türleri |
2023 |
2024 |
Artış Oranı |
|
Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu Kesintisi |
46.994.487 |
133847487,4 |
185% |
|
Vergi Cezaları |
30.884.665 |
83.708.956 |
171% |
|
Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi |
132.741.766 |
343.538.969 |
159% |
|
Petrol ve Doğalgaz Ürünleri (I) |
172.834.941 |
398.047.079 |
130% |
|
Dahilde Alınan Katma Değer Vergisi |
505.465.589 |
992.637.550 |
96% |
|
Özel İletişim Vergisi |
16.650.454 |
30.270.938 |
82% |
|
Tütün Mamülleri (III-b) |
176.590.376 |
309.250.519 |
75% |
Kaynak: HMB
Hazine’nin en büyük gelir kaynağı vergidir. Harcamalarda etkinlik ve verimlilik sağlanmadıkça, kamu ihalelerinde şeffaflık ve etkinlik oluşturulmadıkça Hazine’nin durumu asla düzelmeyecek. 2024 yılında;
– Saniyede 231 bin TL
– Dakikada 13,9 milyon TL
– Saatte 833,8 milyon TL
– Günde 20 milyar TL
– Ayda 608,7 milyar TL
– Yılda toplam 7 trilyon 304 milyar 863 milyon TL
İlk olarak, vergi ödemeleri yapıldı ama tüm çabalar yine de yetersiz kaldı ve sonuçta bütçe açığı 2,1 trilyon TL olarak kaydedildi!
|
2024 Yılında |
|
|
Saniyede |
231.636 ₺ |
|
Dakikada |
13.898.141 ₺ |
|
Saatte |
833.888.477 ₺ |
|
Günde |
20.013.323.438 ₺ |
|
Ayda |
608.738.587.917 ₺ |
|
Yılda |
7.304.863.055.000 ₺ |
|
VERGİ ÖDEDİK. |
Mal ve hizmet alımlarının başlangıç ödeneği %110 oranında gerçekleşti yani beklenenden %10 daha fazla harcama yapıldı. Tasarruf yapılması gereken birçok kalemde yeterince tasarruf edilmedi. 2024 yılı itibarıyla;
-
Faiz giderleri için bir yılda 1 trilyon 270 milyar TL ödendi. Oysa, aynı yıl yatırım için ayrılan bütçe bu miktarın dörtte üçüne denk geldi.
-
Bir bakanlıkta bulunmayan bir durumla, gençlik ve spor il müdürlüklerine cari transfer kalemi üzerinden 112,7 milyar TL aktarıldı. Bu kaynakların nerelere ve kimlere harcandığına dair net bir bilgi mevcut değil.
-
2020 yılına kadar hiç harcama yapılmayan “Ekonomik/Mali Amaçlı Diğer Transferler” kaleminden 69,9 milyar TL harcandı. Ayrıntılı bilgiye sahip olamıyoruz.
-
Basım ve cilt giderleri için 17,6 milyar TL harcanmış, bu giderlerin içeriği hakkında yeterli bilgiye ulaşamadık.
-
Ziraat bankasına 88,7 milyar TL görevlendirme gideri ödendi. Eski adıyla görev zararı olan bu kalem, tarım sektörüne yıl boyunca yapılan destek ödemelerine çok yakın bir rakamda kalmaktadır. Bu kadar yüksek bir görevlendirme giderinin ne amaçla kullanıldığına dair belirsizlik var.
-
Türkiye Maarif Vakfı’na 4,9 milyar TL, daha önce sahte fatura dolandırıcılığı haberleri ile gündeme gelen Yunus Emre Vakfı’na ise 1,8 milyar TL aktarımı yapıldı.
-
Merkezi yönetim bütçesinin “Yolluklar” kaleminden yapılan harcama toplamı 21,2 milyar TL oldu. Bu tutar, 13,9 milyar TL olan başlangıç ödeneğinin %153’üne tekabül ediyor. Harcamaların kimlere yapıldığı ve ne amaçlarla kullanıldığı sorusuna net bir yanıt bulamıyoruz.
-
Tasarruf genelgesinin çıkartıldığı ve kamu lojmanları ile taşıtların satılacağı belirtilen bir yıl içerisinde, kamu lojman yapım giderleri %150 artış göstererek 1 milyar 362 milyon TL olmuştur.
-
2024 yılında uzun metraj film ve dizi desteği önemli bir artışla 2023 yılında 69 milyon TL iken, 2024’te 231 milyon TL’ye yükselmiştir. Hangi projelerin desteklendiği konusunda bir bilgi bulunmamaktadır.
Tarım Kanununa göre, tarımsal desteklerin GSYH’nın %1’inden az olmaması gerekmektedir.
Ancak, bu hukuki düzenlemeye uyulmadığı görülmektedir. 2024 yılı kapsamındaki tarımsal destekler şu şekildedir:
Tablo 3: 2024 Yılı Merkezi Yönetim Bütçesinde Tarımsal Destek Tutarları
|
Tarımsal Destek Türü |
Tutarı |
|
Alan Bazlı Tarımsal Destekler |
21.089.579.453 |
|
Hayvancılık Destekleri |
21.316.831.143 |
|
Tarım Sigortası Destekleri |
12.716.975.746 |
|
Telafi Edici Ödemeler Kapsamındaki Tarımsal Destekler |
1.614.086.025 |
|
Kırsal Kalkınma Amaçlı Tarımsal Destekler |
5.404.091.187 |
|
Fark Ödemesi Niteliğindeki Tarımsal Destekler |
26.703.925.013 |
|
Diğer Tarımsal Destekler |
2.620.367.407 |
|
TOPLAM |
91.465.855.973 |
Kaynak: HMB
2024 yılı bütçesinden tarıma ayrılan destek 91,5 milyar TL olarak belirlendi. Bu dönemde ödenen faizler 1 trilyon 270 milyar TL olmuştur.
Yani tarıma yapılan destek miktarının 13,8 katı faiz giderlerine gitmektedir. Böyle bir destek verilseydi, temel gıda ürünleri için dışa bağımlı olmamız beklenmemeliydi. Canlı hayvan ithal etmek zorunda kalmamalıydık. Tencerelerimizde et kaynıyordu.
Sonuç olarak: Siyasal tercihler, politikalar ve uygulamalar…
“`
